چاوپێکەوتن
ئەحمەد كەركوكی: خوێندن بەمەرجی مووچەی مانگانە دەبێت
خەڵك-ئارام سەردار
بەرپرسی ڕاگەیاندنی سكرتاریەتی یەكێتی مامۆستایان ڕایدەگەیەنێت، پێشنیارمان ئەوەیە دەرگای قوتابخانەكان بكەنەوە، بەڵام بەمەرجی دابینكردنی مووچەی مامۆستا هەر ٣٠ ڕۆژ جارێك.
ئەحمەد كەركوكی، لەدیمانەیەكی لەگەڵ (خەڵك) ڕایگەیاند، لەساڵانی ڕابردوو، ساڵانە ٣٠ هەزار خوێندكار وازیان هێناوە لەخوێندن.
خەڵك؛ بۆچوونی یەكێتی مامۆستایان لەسەر كردنەوەی قوتابخانەكان چیە؟
ئەحمەد كەركوكی؛ لە ساڵی٢٠١٤ەوە دوای بڕیاری پاشەكەوتی مووچە ڕۆژ بەڕۆژ پەروەردە بەرەو قەیرانی گەورەتر دەڕوات لەبوارەكانی باڵەخانە و سەرچاوەی مرۆیی و كتێب و بژێوی ژیانی مامۆستا و فەلسەفەی پەروەردە، بەتایبەت ئێستا دۆخی مووچە و كۆڕۆنا كەرتی پەروەردەی وەستاند، لەبەر ئەوەی ڕەوشی تەندروستی بەرەو جێگیری دەڕوات ئێمە داوا دەكەین و پێشنیارمان ئەوەیە دەرگای قوتابخانەكان بكەنەوە، بەڵام بەمەرجی دابینكردنی مووچەی مامۆستا هەر ٣٠ ڕۆژ جارێك.
خەڵك؛ پێشتریش داواتان كرد و پێشنیارتان كرد بەڵام بۆچی حكومەت جێبەجێی نەكرد؟
ئەحمەد كەركوكی؛ ئێمە پێشنیارمان كرد بەڕێكاری تەندرووستی و دەوامی سێ ڕۆژ بكرێت، بەڵام پێمان وایە بڕیارەكان لەهەرێم زیاتر سیاسین نەوەك پەروەردەیی، ئەگەر چەند هەفتەیەكی تریش دوابكەوێت پرۆسەی پەروەردە بەیەكجاری پەكی دەكەوێت، لەكاتێكدا لەعیراق دەوام دەستی پێكردووە لەقوتابخانەكان، لەبەر ئەوە بیانووەكانی حكومەت هۆكارنین بۆ ڕاگرتنی دەوام، چونكە نزیكەی ٨٠ مامۆستا بەهۆی كۆڕۆنا گیانیان لەدەستداوە كە زۆربەیان خانەنشینن و لەدەوام نەبوون، حكومەتیش لەبەڕێوەچوونی ئاهەنگەكان هیچ ڕێكارێكیان نەگرتۆتەبەر، بۆیە جەخت لەكردنەوەی دەوام و دابینكردنی بژێوی ژیانی مامۆستا دەكەینەوە، بۆ وەزارەتی پەروەردەش ئەوەمان وتووە.
“نابێت حكومەت باسی چاكسازی بكات كە لەساڵێكدا ٥ مووچەی داوە، حكومەتیش پێویستە بەرپرسیارەتی هەڵبگرێت لەدابینكردنی بژێوی”
خەڵك؛ حكومەت دەتوانێ مووچە ٣٠ ڕۆژ جارێك دابین بكات؟
ئەحمەد كەركوكی؛ بەڵێ دەتوانێ، ئێمە ڕەخنەمان هەیە یاسای چاكسازی جێبەجێ ناكرێت، تەنها بایۆمەتری جێبەجێ بكرێت دەتوانرێ مووچە بدرێ، بەتایبەت ئەگەر یاسای چاكسازی جێبەجێ بكرێت و خاڵەسنورییەكان ڕێكبخرێتەوە لەگەڵ داهاتی ناوخۆ، داواش دەكەین لایەنە سیاسییەكان ناوماڵی كورد ڕێكبخەنەوە، توانج لەیەكتر نەگرن بەتایبەت ئەوانەی لەحكومەتن، هاوكات نابێت حكومەت باسی چاكسازی بكات كە لەساڵێكدا ٥ مووچەی داوە، حكومەتیش پێویستە بەرپرسیارەتی هەڵبگرێت لەدابینكردنی بژێوی، دەبێ بەجدی هەوڵی ڕێككەوتن لەگەڵ بەغدا بدرێ تاوەكو چیتر بژێوی ژیانی مووچەخۆران دەستی دەستی پێ نەكرێت و پڕۆسەی پەروەردەش بەئاقارێكی باش بڕوات.
“ئێستا پەروەردە بەرەو فەشەلێكی گەورە ڕۆیشتووە، بابەتی خوێندنی ئەلیكتڕۆنیش فەشەلی هێناوە، ناشمانەوێت پڕۆسەكە بەپینەوپەڕۆ بچێتە ڕێوە”
خەڵك؛ گەر مووچە دابین نەكرێت و خوێندن دەست پێبكاتەوە، پڕۆسەی پەروەردە سەركەوتوو دەبێت؟
ئەحمەد كەركوكی؛ نەخێر سەركەوتوو نابێت، چونكە بەگیرفانی بەتاڵ پڕۆسەكە سەركەوتوو نابێت و ئێستاش پەروەردە بەرەو فەشەلێكی گەورە ڕۆیشتووە، بابەتی خوێندنی ئەلیكتڕۆنیش فەشەلی هێناوە، ناشمانەوێت پڕۆسەكە بەپینەوپەڕۆ بچێتە ڕێوە، حكومەتیش بەبێ بەغدا دەتوانێت مووچە بدات.
“ساڵانە پێویستە ٢٠ ملیۆن كتێب بۆ هەزار و ٢٠٠ ناونیشان چاپبكرێت، بەڵام ئەمساڵ یەك كتێب چاپ نەكراوە قەیرانی كتێب هەیە”
خەڵك؛ بەبێ كتێب پڕۆسەی پەروەردە بەڕێوەدەچێت؟
ئەحمەد كەركوكی؛ ساڵانە پێویستە ٢٠ ملیۆن كتێب بۆ هەزار و ٢٠٠ ناونیشان چاپبكرێت، بەڵام ئەمساڵ یەك كتێب چاپ نەكراوە قەیرانی كتێب هەیە، پێویستە وەزارەتی پەروەردە پێداچوونەوە بەخۆیدا بكات، قوتابخانەكان كەموكورتیان هەیە و لەكۆی ٧ هەزار قوتابخانە ٥٠٪ی پێویستی بەنۆژەنكردنەوە هەیە، جگە لەوەش كێشەی كەمی مامۆستا و وانەبێژان هەیە، لەم هەموو قەیرانانەش ڕەخنەمان لەپەڕلەمان هەیە كە دوو مانگ پشووی وەرگرتوە لەكاتێكدا دەبوایە قسەی هەبوایە، بەداخەوەش حكومەتیش هیچ هەڵوێستی نییە لەسەر دۆخەكە، پێویستە كەموكوڕیەكان چاكبكرێن و ئەگەر دەشڵێن منداڵان پێویستیان بەخوێندنە لە٣٥٪ی خوێندكاران منداڵانی مامۆستان، واتە لەكۆی ملیۆنێك و ٨٠٠ هەزار خوێندكار نزیكەی ٥٠٠ هەزار خوێندكار منداڵی مامۆستایانن، بۆیە مامۆستا بەگیرفانی خاڵی ناتوانێ پڕۆسەكە دەست پێبكات و فەشەل دێنێت.
“لەم هەموو قەیرانانە ڕەخنەمان لەپەڕلەمان هەیە كە دوو مانگ پشووی وەرگرتووە لەكاتێكدا دەبوایە قسەی هەبوایە، بەداخەوەش حكومەتیش هیچ هەڵوێستی نییە”
خەڵك؛ هیچ ئامارێك هەیە لەسەر وازهێنانی خوێندكاران؟
ئەحمەد كەركوكی؛ لەساڵانی ڕابردوو، ساڵانە ٣٠ هەزار خوێندكار وازیان هێناوە لەخوێندن، هەیە چۆتە هەندەران، خوێندكار هەیە بەهۆی بژێوی ژیان یاخوود هەر یەكجاری وازی هێناوە، مامۆستاكانیش ئێستا زۆرینەیان كاری تر ئەنجام دەدەن، ئەمەش زەنگێكی مەترسیدارە بۆ پڕۆسەی پەروەردە.
خەڵك؛ چەند مامۆستا مۆڵەتی وەرگرتووە؟
ئەحمەد كەركوكی؛ 15 هەزار مامۆستا زیاتر مۆڵەتی بێ مووچە وەرگرتووەو ئێستاش زیاتر بووە بەجۆرەها هۆكار، لەهەمان كاتدا ساڵانە ٥٠٠ مامۆستا خانەنشین دەبن بەبێ ئەوەی كەس لەشوێنیان دابمەزرێت، لە ٢٠١٤ەوەش دامەزراندن نییە كۆی گشتی ٣ هەزار مامۆستا خانەنشین بوون، جگە لەمامۆستایانی گرێبەست كەوا كران بەهەمیشەیی، ١٧ هەزار ٥٠٠ وانەبێژ هەن داوای دامەزراندنیان لێ كردون.
![](https://xelk.org/content/uploads/2020/11/usaaaa.jpg")
چاوپێکەوتن
ئەمەل جەلال: نابێت توندوتیژی بەرامبەر گەشتیاران بكرێـت
خەڵك-ئارام سەردار
سەرۆكی دەستەی گەشت و گوزاری هەرێم ڕایدەگەیەنێت، بەردەوام كاردەكەن لەگەڵ كەرتی گشتی و تایبەت بۆ پێشبردنی ئەو كەرتە و پێشخستنی بەپێی خواستی بازاڕ، ڕێنماییەكانی گەشتو گوزاریش هەموار دەكەینەوە تاوەكو بەلایەنی كەم كەرتی تایبەت لە٥٠٪ی دەستی كاری ناوخۆیی بەكاربێنن و گەنجانی كورد بن لەم ڕێژەیەش دەبێ لە٢٥٪ كچان و ژنان بن.
لەم دیمانەیەدا لەگەڵ (خەڵك) ئەمەل جەلال ڕایگەیاند، دەمارگیری كەسێك لەبازگەكان یان مامەڵەی نەشیاوی دوكاندارێك یاخوود فێڵكردن لەگەشتیار بەزیانی شوناسی گەلی كورد تەواو دەبێت.
خەڵك؛ بۆ ئەمساڵ پلانتان چیە بۆ پەرەپێدانی گەشت و گوزار؟
ئەمەل جەلال؛ هاوكاری وەزارەت و لایەنە پەیوەندیدارەكان نەبێت، دەستەی گەشت و گوزار بەتەنها ناتوانێ وەڵام دەرەوەی پێویستەكانی گەشت و گوزاربێت، بەردەوام كاردەكەین لەگەڵ كەرتی گشتی و تایبەت بۆ پێشبردنی ئەو كەرتە و پێشخستنی بەپێی خواستی بازاڕ، هەموو تاكێك لەكۆمەڵگاش بە مامەڵەی بەرامبەر گەشتیاران دەبێت ببن بەبەشێك لەم كارە لەگشت چین و توێژەكان و پێشوازییەكی شارستانیانە لە گەشتیاران بكەن.
پلانمان هەیە ژمارەیەك لەدەرچووانی گەشت و گوزار ئامادە بكەین وەك ڕێبەری گەشتیاری
خەڵك؛ چەند جۆرە بواری گەشتیاری هەن؟
ئەمەل جەلال؛ لەجیهاندا زیاتر لە ٧٠ جۆری گەشت و گوزار هەیە، بەڵام ئەوەی لەهەرێمی كوردستان زیاتر هەیە و كاری لەسەر كراوە زیاتر تەرفیهی بووە و كەمتر ئاوڕ لەجۆرەكانی تر دراوەتەوە، هەرچەندە جێگای دەست خۆشییە ژمارەیەك گروپی خۆڕسكی شاخەوانی و كاری دەستی و كارەكانی تر هەن بوون بەبەشێك لە كەرتەكە بۆ ڕاكێشانی گەشتیاران، بۆیە ئێمە ماستەرپلانێكی ١٠ ساڵەمان هەیە كاری لەسەر دەكەین بەپێی پێویستی بازاڕ دەبێت چاكسازی ڕیشەیی بكەین، بەنموونە لەگەڵ خوێندنی باڵا چی بكەین كەوا دەرچووانی گەشت و گوزار لەڕووی زمان و كوالێتی و مەعریفەی گەشت و گوزار شارەزابن، ئەوەی تێبینی دەكرێت زۆر لەكچان و كوڕان نابینرێن، ڕێبەری گەشتیاری هاوكاری بۆ گەشتیار بۆ پێدانی زانیاری كە ئێمە لەوە زۆر هەژارین و پێویستمان پێی هەیە، پلانیشمان هەیە ژمارەیەك لەدەرچووانی گەشت و گوزار ئامادە بكەین وەك ڕێبەری گەشتیاری و پسپۆڕی دروست بكرێت، هاوكات لەڕووی ئاوەدانكردنەوە و ئاسایش گرنگە كاربكرێت و بەشێوازێكی مەدەنی پێشوازی بكرێت لەگەشتیاران دوور لەدەمارگیری نەتەوەیی، بۆ ئەوەش خول دەكەینەوە.
خەڵك؛ دەكرێت چۆن سوود وەربگیرێت لەگەشت و گوزار بۆ هەرێم؟
ئەمەل جەلال؛ كوردستان دەوڵەمەندە لەڕووی جۆرەكانی گەشتیاری ئایینی و چارەسەری و تەرفیهی بەتایبەت لەگەرمیان و دهۆك و شەقڵاوە چەندین سەرچاوەی ئاوی گەڕاو هەیە بۆ چارەسەر بەكاردێت، بۆئەمەش كاردەكەین وەك سەرچاوەی داهات لە گەشت و گوزار بەكاربێت، ناكرێت هاوڵاتی بەهۆی ڕاگەیاندنەوە بەلاڕێدا بڕوات كە ئێمە لەهەوڵ و ئامانجەكانمان پلانی ستراتیژیمان هەیە و بەوەی باوەڕمان پێی هەیە پانتایی كارەكانمان فروان دەبێت، ئێمەش كە باسمان لە رێبازە ئاینییەكان كردووە وەك سەرچاوەی گەشتیاری ئایینی بەكاربێنین، چونكە وڵاتانی ناوچەكە و دونیا داهات بەدەست دێنن لەم ڕێگاوە كەرنەڤاڵی ئایینی و كلتوری دەكەن، سەرنجی ئێمەش لەسەر ئەوەیە داهات زیادبكەین و هەوڵ بدەین دەستی كار زیاتر بكەین لەگەڵ كەرتی تایبەت، بەنموونە بوونی لالش سەرچاوەیەكی گرنگە بۆ هەرێمی كوردستان، بەڵام نەتوانراوە سوودی لێ وەربگیرێت بۆ خزمەتی خوشك و برا ئێزیدیەكان، كەوا شوێنی هەبێت گفتووگۆی ئایینەكان و مۆزەخانەی تایبەت بەخۆی و كۆنفڕانسی ساڵانە و میوانخانەی هەبێت، تاوەكو خەڵكانی ئەو ئایینە بانگهێشت بكرێن بۆی و ئەمەش ببێتە سەرچاوەی داهات كار بۆ هەرێمی كوردستان، بۆ رێباز و ئایینەكانی تریش هەمان ئامانجمان هەبووە و كاریشیمان كردوە.
داوامان كردووە لەڕووی هونەر و فیلم و دراما شوێنەكانی كوردستان نیشان بدەن، داواش لەهونەرمەندان كراوە جوانی كوردستان بگوازنەوە
خەڵك؛ چی دەكەن بۆ بواری هەلی كار بۆ كوڕان وكچان؟
ئەمەل جەلال؛ لەهەر وڵاتێك دەبێت لە٥٠٪ی دەستی كار ناوخۆیی بێت، بەڵام بەهۆی نەبوونی توانای مرۆیی ناتوانین ئەوە بكەین خولمان دەبێت تاوەكو ڕاهێنان بە كارمەندی ناوخۆیی بكەین و ڕێنماییەكانیش هەموار دەكەینەوە تاوەكو بەلایەنی كەم كەرتی تایبەت لە٥٠٪ی دەستی كاری ناوخۆیی بەكاربێنن و گەنجانی كورد بن لەم ڕێژەیەش دەبێ لە٢٥٪ كچان و ژنان بن، لەگەڵ ئەوەش دەبێت كچان و كوڕان زمانی بیانی بزانن هاوشێوەی وڵاتان، چونكە ئێستا لەزۆرێك لەشوێنەكان كاتێك دەچی هەست دەكەی لەهەرێمی كوردستان نییە، چونكە هیچ ئاماژەیەك نابینی بۆ پێشاندانی كلتوری ئێمە، لەڕووی هونەریشەوە داوامان كردووە لەڕووی هونەر و فیلم و دراما شوێنەكانی كوردستان نیشان بدەین، داواش لەهونەرمەندان كراوە جوانی كوردستان بگوازنەوە و هونەر بەهەموو جۆرەكانی بكەن بە بەشێك لە گەشت وگوزار، بۆ ئەمەش لەهەماهەنگین، لەهەمان كاتدا دەتوانین بە مامەڵە گەشتیارانی بیانی ڕابكێشین، چونكە دەمارگیری كەسێك لەبازگەكان یان ڕەفتاری نەشیاوی دوكاندارێك یاخوود فێڵكردن لەگەشتیار بەهۆی نەزانینی زمان لەزیادكرنی نرخ بەزیانی شوناسی گەلی كورد تەواو دەبێت، بەپێچەوانەوە دەبێت گەشتیار لەكاتی گەڕانەوەی هەست بەئاسایش و ئارامی بكات و بێڕێزی و توندووتیژیان بەرامبەر نەكرێت، بە ئەمە هاوڵاتیانی بیانی زیاتر ڕوو لەهەرێم بكەن و كۆمپانیا بیانییەكانیش ڕوو لەهەرێمی كوردستان بكەن.
گەشتیارانی عەرەب بۆ بەسەربردنی كاتێكی خۆش و دوور لەفشاری سیاسی و توندوتیژی پێویستە هەست بەئارامی بكات
خەڵك؛ هێرشكردنە سەر گەشتیاران، ئەو كەرتە بەرەو كوێ دەبات؟
ئەمەل جەلال؛ ژمارەیەكی زۆر لەگەشتیارانی عەرەب بۆ بەسەربردنی كاتێكی خۆش و دوور لەفشاری سیاسی و كۆمەڵایەتی و توندووتیژی پێویستە هەست بەئارامی بكات و چاوی تێربكات لەشتەجوانەكان دوور لەم ترس و دڵەڕاوكێیەی لەناوچەكانی خۆیان هەیە، هەر شتێكی نەخوازراو ڕووبدات ئەوا كاریگەری خراپی دەبێت وەك ئەوەی لەهەولێر و ئاكرێ لەلایەن چەند گەنجێك كرا خزمەت بە كەرتی گەشتیاری ناكات و كاریگەری خراپ جێدەهێڵێت، هەندێ كۆمپانیا و گروپ ڤیدیۆی ناڕاستیان بڵاوكردەوە لەسەر ئەم ڕووداوانە كەوا باس لەكوشتن دەكەن، ئەمەش پەرچەكرداری هەیە لەناوچەكانی تر بەرامبەر بە گەشتیارانی كورد.
خەڵك؛ كاریگەرییەكانی سەر كەرتی گەشت و گوزار چین؟
ئەمەل جەلال؛ بابەتی كۆڕۆنا و قەیرانی سیاسی و دارایی كاریگەری لەسەر كەرتی گەشتیاری دەبێت، ئێمەش پێویستمان بەیاسایەكی تایبەت بەخۆمان دەبێت كە ڕاستەوخۆ سەر بەئەنجوومەنی وەزیران بین، بڕیاریشدراوە لە١٥٪ ی داهاتی گەشت و گوزار بۆ چالاككردن و نۆژەنكردنەوە و پڕۆژە بچووكەكانی كەرتی گەشتیاری بەكاربێنین، چونكە حكومەت لەدوای نەوت و گاز باسی گرنگی گەشت و گوزار و پیشەسازی كردووە.
چاوپێکەوتن
سەدان ملیۆن دۆلار لە هەرێمەوە بۆ خوێندن دەبرێتە وڵاتانی دەرەوە
خەڵک-ئارام سەردار
مامۆستایەکی زانكۆ پێشنیار دەکات حكومه‌تی هه‌رێم له ڕێگای زانكۆكانه‌وه ڕێگا خۆشبكات بۆ هێنان و دروستكردنی هه‌لی خوێندن بۆ وڵاتانی ئیقلیمی و خوارو و ناوه‌ڕاستی عیراق و فێرخوازانی هه‌رێمی كوردستان، نه‌وزاد مجید هه‌مه‌وه‌ندی، شارەزایی ئابووری و پسپۆڕی ژمێریاری و دارایی لەدیمانەیەکی لەگەڵ تۆڕی میدیایی (خەڵک) ڕایدەگەیەنێت، چەندین ملیۆن دۆلار لەڕێگای خوێندنەوە چووە بۆ وڵاتانی دەرەوە، ئەمەش زیانی بۆ ئابووری هەرێم هەبووە.
خەڵک: وه‌به‌رهێنان له ڕێگای خوێندنی باڵا چیە؟
نه‌وزاد مەجید هه‌مه‌وه‌ندی: له زمانی ئابووریدا هه‌موو هه‌نارده‌كردنێك له وڵاتان ده‌بێته بووژانه‌وه‌ی ئابووری و زیاتر پێشخستنی خودی وڵاته‌كه و زیاد كردنی هه‌لی كار، كه‌چی هه‌نارده‌كردن له كوردستان بووه به كه‌مبوونه‌وه‌ی سیوله و سستی ئابووری و هه‌ندێك جار زیانی مرۆیی و له‌ده‌ستدانی فكری نوێ و هێزی گه‌نج، سه‌ڕه‌ڕای ده‌وڵه‌مه‌ندی خاك و كادری ئه‌كادیمی باش كه‌چی تا ئێستا نه‌مانتوانیوه سیسته‌مێكی كوالێتی به‌رز و هه‌لی خوێندن بۆ فێرخوازانی ناوخۆ و ده‌ره‌وه فه‌راهه‌م بكه‌ین، بۆ ئه‌وه‌ی فێرخوازه‌كانمان ناچار نه‌كه‌ین په‌نا به‌رنه به‌ر خوێندن له‌ده‌ره‌وه‌ی وڵات.
خەڵک: بەڵام دەوترێت خوێندن لەدەرەوە هێنانەوەی زانستی سەردەمە بۆ وڵات؟
نه‌وزاد مەجید هه‌مه‌وه‌ندی: ڕاسته خوێندن له ده‌ره‌وه‌ی كوردستان و عیراق چه‌ند كاریگه‌ریەكی ئه‌رێنی بۆ خودی فێرخواز به‌شێوه‌ی ڕاسته‌وخۆ یان ناڕاسته‌وخۆ دروست ده‌كات، كه ڕه‌نگه زیاتر تیكه‌ڵبوون به كه‌لتوری جیاواز و ژیانی نه‌ته‌وه جیاوازه‌كان زۆرتر و زیاتر فێرخوازه‌كانمان شاره‌زاتر و چاوكراوه‌تر بكات له ڕووی زانستیشه‌وه به هه‌مان شێوه یان زیاتر. بەڵام وه‌ك ئاشكرایه هه‌ر خوێندکارێک له كوردستان كاتێك بۆ درێژه‌دان بۆ خوێندن ڕووده‌كاته هه‌ر وڵاتێكی دراوسێ یاخود هه‌ر وڵاتێكی تری ئه‌م دونیایه .
پێویستی به خه‌رجیه‌كی زۆر ده‌بێت و ده‌بێته بارگرانیه‌كی هه‌ستپێنه‌كراو بۆ سه‌ر ئابووری كوردستان و كاریگه‌ریه‌كانی به شێوه‌ی پله‌به‌ندی ده‌خاته سه‌ر هه‌موو سێكته‌ره‌كانی گه‌شه‌سه‌ندنی بواری ئابووری.
خەڵک: پێتان وایە دەبێ چی بکرێت؟
نه‌وزاد مەجید هه‌مه‌وه‌ندی: پێویسته زه‌مینه‌سازی و ئاسانكاری بكرێت له بواری خویندن به‌تایبه‌تی خوێندنی باڵا، كه من پێم وایه زۆربه‌ی لایه‌نی په‌یوه‌ندیدار كه‌مته‌رخه‌مه و درك به‌م به‌هه‌ده‌ردانه ناكه‌ن، كه له ڕێگای خوێندنه‌وه بڕێكی زۆری سه‌رمایه و سیوله‌ی ئه‌م وڵاته ده‌برێته ده‌ره‌وه‌ی كوردستان، ناكرێت هه‌ڵوه‌سته‌یه‌كی وردی دڵسۆزانه‌ی له‌سه‌ر نه‌كه‌ین و به ووردی به‌دوای چاره‌سه‌ری ئه‌م دۆخه‌دا نه‌گه‌ڕێین.
خەڵک: هۆکار چیە خوێندکار پەنا بۆ دەرەوە دەبات؟
نه‌وزاد مەجید هه‌مه‌وه‌ندی: چوونی ئه‌م هه‌موو فێرخوازه بۆ ده‌ره‌وه‌ی وڵات به‌شێكی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ دروستكردنی ئه‌م ئاسته‌نگه لاوه‌كیانه‌ی بۆ خودی فێرخوازان دروستی ده‌كه‌ن، تاوەكو نه‌توانێ به ئاسانی درێژه به‌خوێندن بدات له ناوخۆی كوردستان و زۆرجار ناهاوسه‌نگی ڕێژه‌ی كۆنمره‌كانی پۆلی دوانزه به‌رامبه‌ر به داواكارییه‌كانی خوێندکاران، بۆیە وا له خوێندكار ده‌كات بیرۆكه‌ی خوێندنی ده‌ره‌وه‌ی وڵات هه‌ڵبژێرێت، ڕه‌نگه توانا ئابووری خانه‌واده‌كه‌شی ئەوە نەبێت ئه‌م ئه‌ركه له ئه‌ستۆبگرێت، به‌ڵام زۆرجار له پێناوی دواڕۆژی ڕۆله‌كه‌یان دایك و باوك به‌ناچاری شان ده‌ده‌نه به‌ر ئه‌م ئه‌ركه قورسه و خه‌رجی خوێندنه‌كه له ئه‌ستۆ ده‌گرن .دوای ته‌واوكردنی خویندنیان زۆرجار هه‌ندێك له بواره‌كانی خوێندن توانای دۆزینه‌وه‌ی هه‌لی كاری بۆ ده‌ڕه‌خسێت، به‌ڵام زۆرینه‌یان دوای ته‌واوكردنی خوێندنه‌كه‌یان ته‌نها چاوه‌رٍێی دامه‌زراندنن له كه‌رتی گشتی کە ئه‌مه‌ش خۆی له خۆیدا گرانتركردنی بوودجه‌ی گشتیه .
خەڵک: پێتان وایە ساڵانە چەند پارە بەهۆی خوێندن دەچێتە دەرەوەی وڵات؟
نه‌وزاد مەجید هه‌مه‌وه‌ندی: به پێی به‌دواداچونێكم بۆ خه‌رجیه‌كانی به‌شێك له زانكۆكانی وڵاتانی توركیا و به‌ریتانیا، چوونه ده‌ره‌وه‌ی ئه‌م هه‌موو پاره نه‌قدیه كاریگه‌ری ده‌بێت له‌سه‌ر ئابووری كوردستان و ناوچه‌كه، كه ئه‌مه ڕێژه‌یه‌كی كه‌می ژماره‌ی خوێندكارانه له كۆی ئه‌م وڵاتانه‌ی ده‌ره‌وه كه فێرخوازان په‌نای بۆ ده‌به‌ن .
بەنموونە وڵاتی توركیا؛
ژماره‌ی خوێندکارانی كورد ته‌نها له وڵاتی توركیا له ساڵانی 2018 -2019 سه‌روی 6000 خوێندکاری تێپه‌راندوه، هه‌ر خوێندکارێک ئەگەر بۆ خوێندنی ماسته‌ر و دكتۆرا ڕووی له‌م وڵاته كردبێت له ماوه‌ی دووساڵی خوێندنی پێویستی به 20,000 هه‌زار تاوەكو 30,000 دۆلار بووه، وه بۆ به‌كالۆریۆس زۆر زیاتر به‌هۆی زیاتر مانه‌وه‌یان له وڵاته‌كه .
بۆ نموونه :- ئه‌گه‌ر بۆ هه‌ر فێرخوازێكی خوێندنی ماسته‌ر بڕی 25,000 دۆلار وه‌ربگرین كه ژماره‌یان 3,000 خوێندکار ده‌بێت له كۆی ئه‌م شه‌ش هه‌زار خوێندکارە بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت له ماوه‌ی دووساڵی خوێندنی ماسته‌ر بڕی 75,000,000 دۆلار پاره‌ی نه‌قدی له كوردستانه‌وه چۆته وڵاتی توركیا .
ماسته‌ر: 3000 خوێندکار *25,000 $ = 75,000,000 دولار له‌ته‌نها ماوه‌ی دوو ساڵ پاره له كوردستان چووه بۆ وڵاتی توركیا
هەروەها خوێندکاری دكتۆرا ژماره‌یان نزیك ده‌بیته‌وه له 500 قوتابی، كه هه‌ر خوێندکارێک بڕی 35,000 دۆلاری خه‌رجی ده‌بێت بۆ ته‌واو كردنی دكتۆراكه‌ی، كه‌واته بڕی 17,000,000 دۆلار پاره‌ی نه‌قدی له كوردستانه‌وه چوه بۆ وڵاتی توركیا .
دكتورا 500 خوێندکار * 35000 دولار = 17,500,000 دولار له ماوه‌ی چوار ساڵی خوێندنی چۆته ئه‌م وڵاته .
ئه‌گه‌ر باس له ڕێژه‌ی خوێندکارانی به‌كالۆریۆس بكه‌ین كه هه‌میشه ڕێژه و ژماره‌ی فێرخوازه‌كانی زیاتر بووه له ڕێژه‌ی خوێندكارانی خوێندی باڵا به‌هۆی نزمی كۆنمره‌كانیانه‌وه له‌گه‌ڵ ئاره‌زووی خودی فێرخواز .
بۆ نموونه:- خوێندکارانی به‌شه‌كانی ده‌رمانسازی و پزیشكی و به‌شه ئه‌ندازیاریه‌كان به نموونه وه‌ربگرین ڕێژه‌كه‌یان ده‌گاته 2500 خوێندکار كه بۆ هه‌ر خوێندکارێک 5000 دۆلار ته‌نها پاره‌ی خوێندنه‌كه‌یه‌تی و خه‌رجی ساڵێكی هه‌ر خوێندکارێک نزیك ده‌بێته‌وه له 5000 دۆلار به خه‌رجی كرێی خانوو و خواردن و كرێی كاره‌با و ئاوو هاتووچۆ وه ماوه‌ی خوێندنی به‌شه پزیشكیه‌كانیش شه‌ش ساڵه هه‌ربۆیه ئه‌گه‌ر كۆیان بكه‌ینه‌وه له ماوه‌ی ئه‌م شه‌ش ساڵه‌ی خوێندنیان بڕی 150,000,000 دۆلار پاره‌ی نه‌قدی (كاش) له كوردستانه‌وه چۆته وڵاتی توركیا . كه ڕه‌نگه خه‌رجیه‌كان له كه‌سێكه‌وه بۆ كه‌سێكیتر زۆر جیاوازبێت .
2500 قوتابی * 5000 دۆلار خوێندن + خه‌رجی ساڵێكی 5000 دۆلار بیت * 6 ساڵ = 150,000,000 دۆلار له ماوه‌ی ئه‌م شه‌ش ساڵەی خوێندنی له‌م وڵاته خه‌رجی كردوه جگه له هه‌ندیك خه‌رجی زیاتر كه به‌پێی كه‌سه‌كه ده‌گۆڕێت
كوی گشتی = 242,500,000 دۆلار پاره‌ی نه‌قد له كوردستانه‌وه چووه بۆ وڵاتی توركیا.
هاوکات وڵاتی به‌ریتانیا به نموونه وه‌ربگرین :-
به پێی به‌دواداچونه‌كانم بۆ ئه‌م بابه‌ته ژماره‌ی خوێندکاران له‌م وڵاته له نێوان ساڵانی 2010 – 2020 نزیكه‌ی 2300 خوێندکاری تێپه‌راندوه.
خه‌رجی خوێندنی به‌كالۆریۆس بۆ هه‌ر ساڵێك 10,000 دۆلار تاكو 22000 دۆلاره
خه‌رجی خۆیندنی ته‌نها ساڵێكی خوێندنی ماسته‌ر له وڵاتی به‌ریتانیا 16,000 دۆلار تاكو 21,300 دۆلاره، دكتورا بۆ هه‌ر ساڵێك له نێوان 11,500 دۆلار تاكو 20,000 دۆلارە
2300 قوتابی × 17,000 دۆلار خوێندنی یه‌ك سال × 4 سال = 156,400,000 ملیون دولار ته‌نها باره‌ی خوێندن 4 ساڵی خوێندن له كوردستانه‌وه چووه‌ته وولاتی به‌ریتانیا، كه كۆی گشتی خه‌رجی خوێندکاران له‌م دوو وڵاته ده‌كاته سه‌روی 290,900,000 دۆلار
وه شایه‌نی باسه هه‌ندێك له خه‌رجی تر هه‌یه كه خویندكار پێویسته له‌پاڵ خه‌رجی زانكۆ ئه‌ركی ئه‌م خه‌رجیانه‌ش له ئه‌ستۆ بگرێت بۆ نموونه
خه‌رجی ڕسوماتی ته‌ندروستی بۆ ماوه‌ی 9 مانگ 533 دۆلاره كه ئیجباریه هه‌ر ده‌بێت ئه‌نجامی بدات، خه‌رجی نیشته‌جێبوون له شارێك بۆ شارێكیتر گۆرانكاری به‌سه‌ر دادێت
بۆ نموونه كه‌سێك سینگل واتا به‌ته‌نها بژیێت كرێی خانوه‌كه‌ی له 260 دۆلاره‌وه ده‌سپێده‌كات تاكو 1000 دۆلار به‌گوێره‌ی كه‌سه‌كه گۆرانكاری به‌سه‌ر دادێت. بۆ خێزانیش له 650 دۆلار تاكو 2100 دۆلار هه‌ڵده‌كشێت.
خەڵک: کەواتە پێویستە چی بکرێت؟
نه‌وزاد مەجید هه‌مه‌وه‌ندی: پێشنیار ده‌كه‌م حكومه‌تی هه‌رێم له ڕێگای زانكۆكانه‌وه ڕێگا خۆشبكات بۆ هێنان و دروستكردنی هه‌لی خوێندن بۆ وڵاتانی ئیقلیمی و خواروو ناوه‌ڕاستی عیراق و فێرخوازانی هه‌رێمی كوردستان، چونکە به هاتنی فێرخوازی بیانی هه‌م حكومه‌ت داهاتی زیاد ده‌بێت و هه‌م هه‌لی كار به‌ڕێژه‌یه‌كی به‌رچاو زیاد ده‌كات له هه‌مان كاتدا له بڕی ئه‌وه‌ی سیوله و پاره‌ی نقد بڕواته ده‌ره‌وه‌ی كوردستان به پێچه‌وانه‌وه سیوله و نقد له ناوخۆ زیاد ده‌كات .
چاوپێکەوتن
گەردی: بێكاری گەیشتۆتە 25%
“لە 3 ساڵدا نزیكەی 300 هەزار دەرچووی زانكۆ لە هەرێم بێكارن”
خەڵك-ئارام سەردار
سەرپەرشتیاری تۆڕی هەماهەنگی ڕێكخراوەكان CNO ڕایدەگەیەنێت، جگە لەبێكاری گەنجان بەهۆی نائومێدیەوە كۆچ دەكەن، سیروان گەردی لەدیمانەیەكی لەگەڵ تۆڕی میدیایی (خەڵك) ڕایدەگەیەنێت، لە ٣ ساڵدا نزیكەی ٣٠٠ هەزار دەرچووی زانكۆ بێ كارن.
خەڵك: هۆكارەكانی كۆچی گەنجان بۆ چی دەگەڕێتەوە؟
سیروان گەردی: كۆچی گەنجان كۆچێكی دوونیایی و ئاساییە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەهۆكاری جیاواز بەردەوام دەبێ، بەڵام كۆچی ئەمجارەی گەنجانی هەرێم جیاوازە بەشێوەیەك هێندەی هۆكاری كۆچەكە مەترسیدارە هێندە ژمارەكە مەترسیدار نیە، پێشتر لەساڵانی نەوەدەكان بەگیرفانی بەتاڵ كۆچ دەكرا و پارەیان ڕەوانە دەكردەوە، بەڵام ئێستا خەڵك خانوو و سیم كارت و هەرچی هەبێت دەیفرۆشێت بۆ ئەوەی كۆچ بكات، تەنانەت بۆتە كۆچی خێزانەكان، بەپێی ئامارەكانی لای ئێمە لەسێ مانگی ڕابردوودا 5 هەزار گەنج كۆچی كردوە، ڕۆژانە ٥٠٠ كەس لەكونسوڵخانەی توركیا دوای ڤیزا دەكات و لە ٣٠٪ ئەوانەی داوای ڤیزا دەكەن نایانەوێت بێنەوە هەرێمی كوردستان و دەچنە وڵاتانی ئەوروپا، بۆیە كۆچی ئەمجارە كۆچی نائومێدیە و نازانێ بەیانی چی ڕوودەدات و دڵنیان لەوەی بەیانی خۆشتر نابێت لەئەمڕۆ، پێشتر گەر شەڕی ناوخۆ هەبوو یان هەر گرفتێك دەمان گوت چارەسەر دەبێ، بەڵام ئەمڕۆ سەركردایەتی سیاسیش پێیان وایە عیراق دۆخی خراپ بێت لە١٠٠٪ دۆخی كوردستانیش خراپتر دەبێ، بۆیە كۆچی ئەمجارە بۆ هیوایەكە كەوا گەنج دەیەوێت ئایندە بۆ منداڵەكانی دابین بكات، هۆكارەكانیش زۆرن بێ كاری و كێشەهەڵبەستراوە سیاسیەكانە.
خەڵك: كەواتە بێ كاری هۆكارە، هیچ ئامارێك هەیە؟
سیروان گەردی: كۆمەڵێك هۆكار هەن گەنج كۆچ دەكات، بەشێك لە بێكاریە، بەڵام بەشێك هەیە پارەی هەیە نازانێ چی بكات چونكە ئومێدی سبەی نیە، لە 3 ساڵی ڕابردوودا نزیكەی ٣٠٠ هەزار گەنجی خاوەن بڕوانامە بێ كارن ئەمەش ژمارەیەكی گەورەیە، ئەو ئامارەش تەنها هی زانكۆیە و سێ جۆر بێكاریمان هەیە، هەیە خاوەن بڕوانامە و توانستی باشە كاری دەست ناكەوێت، یان هێزی كاری هەیە بەڵام توانستی نیە، لەناو حكومەتیش بێ كاریمان هەیە بەنموونە لەژورێك پێویستی ۳ كەسە بەڵام ١٠ كەس دەوام دەكات ئەمەش بێ كاریە بەڵام بەمووچەوە، بۆیە زۆر كات لەلایەن لایەنی پەیوەندیدار ئاماری بێ كاری دەخرێتەڕوو كە نزیكەی لە١٧٪ بۆ ١٨٪ یە، بەڵام دڵنیابن ئامارەكە گەیشتۆتە لە ٢٥٪یش بەس ڕوون ناكرێتەوە، بەداخەوە لەعیراق و هەرێمی كوردستانیش دەست كەوتنی ئامار و ژمارە كەمە و بەدواداچوونمان كەمە.
خەڵك: كێشەكان كێ دروستی كردوە؟
سیروان گەردی: كێشەی ئەم وڵاتە لایەنە سیاسیەكان دروستیان كردوە و هەموو پارتە سیاسیەكان دەڵێن من ڕاستم ئەو هەڵەیە، لەڕووی ئاینیەوە سێ پارتی ئیسلامی هەیە هەمان قسە دەكەن، واتە لایەنە سیاسیەكان خەڵكیان بەشتی لاوەكی و لۆكاڵی سەرقاڵ كردوە، چونكە گەنج هەیە كۆمپانیای فڕۆشتوە بۆ جێهێشتنی وڵات، یان سیم كارتی فرۆشتووە بە ٨ هەزار دۆلار بۆ هەمان مەبەست واتە ئەو گەنجە پارەی هەیە، ڕاستە بێ كاری هۆكارێكە، بەڵام ئەگەر لەهەرێم كوردستان متمانە بەیەكتر نەگەڕێنینەوە لایەنە سیاسیەكان كە بەرپرسیاری یەكەمن، ئێستا پێویستە هەموو لایەنە سیاسیەكان بەویژدانەوە لەخەڵك بڕوانن.
خەڵك: بەرپرسیارەتی لەسەر كێیە؟
سیروان گەردی: لایەنی دەسەڵات و حكومەت بەرپرسیارن لەدۆخی گەنجان و دۆخی هەرێمی كوردستان، چونكە لەوڵاتێك دەژین ڕێژی بێكاری بەشێوەیەكە خەڵك تاقەتی خۆپیشاندانی نەماوە، شتەكان و داواكاریەكان بێ بەهاكراون جگە لەحكومەت پەڕلەمانیش بەرپرسیاری یەكەمە چونكە نوێنەرایەتی خەڵك دەكات و دەتوانن لێپێچینەوە لەحكومەت بكەن، بەڵام نەپەڕلەمان گەیشتە ئەو ئاستە بتوانێ لێپێچینەوە بكات، نەحكومەتیش هێندە بەویژدانەوە گوێ لەخەڵك و توێژەكان بگرێت.
خەڵك: پەڕلەمان دەبێ چی بكات؟
سیروان گەردی: لە ٢٠٠٩ەوە پەڕلەمان بێ بەهاكراوە، زۆربەی پەڕلەمانتارەكان گلەیی دەكەن، ئۆپۆزسیۆن و دەسەڵاتیش لەپەڕلەمان وەك چاو و دەستن تەواوكەری یەكترن، بەڵام ئێمە هەردوولامان كردوە بەدوژمنی یەكتر، پەڕلەمان دەبێ بەپێی یاسا دۆخەكە چاك بكات و یاسای كار هەموار بكاتەوە، چونكە ئێستا بێ ئومێدی هەیە ئەوەتا گەنج دەڵێ زانكۆ بۆ تەواو بكەم ، چونكە نازانن بەیانیان چۆن دەبێت، حكومەت بە لایەنە سیاسیەكان بەڵێنیاندا دۆخەكە باش بكەن، ئێستا حكومەت دەڵێ ئەگەر ٣٢٠ ملیار دینارەكە بێت مووچە دەدەن ئەگەرنا نیتمان، واتە ئێستا گەیشتۆتە ئەو قۆناغە كەهۆكارەكەش ئەوەیە هەموومان و لایەنە سیاسیەكان دژی یەكترین.
نوێنەرێك سێ پێشنیار بۆ حكومەتی هەرێم دەكات
گەرمیان.. هەوڵێكی سووتاندنی زیندانی گرتن و گواستنەوە شكستی پێهێنرا
د.بەرهەم ساڵح سامانی خۆی ئاشكرادەكات
ئەمریكا پێداویستی سەربازی ڕەوانەی ڕۆژئاوای كوردستان دەكات
هاوسەرۆكی یەكێتی: پێداگرین لەسەر گرنگی جێبەجێكردنی سیستمی لامەركەزیی
نوێنەران داوا دەكات نرخی نەوت لە بودجەدا زیادبكرێت
بەم وەرزشانە چەوری کەمەر و لاتەنیشتەکان بتوێنەرەوە و جلوبەرگی قەبارەی بچوکتر لەبەر بکە
کیا لۆگۆی نوێ و دروشمی براندی جیهانی ئاشکرا دەکات
ڤیدیۆ.. خانەوادەی هونەرمەند محەمەدی ماملێ پەیامێك بڵاودەكەنەوە
هاتووچۆی هەولێر ؛ دووچركە لەبێ ئاگایی شۆفێرێك دەفتەرێك دۆلاركەوت
لە وۆهانی چاوگی کۆرۆنادا، ماڵئاوای لەساڵە ناهەمووارەکە کرا
بەڤیدیۆ؛ ئێران كوتانی بە ڤاكسینی “كۆڤ ایران بەرەكەت” دەستپێكرد
نوێنەرێك سێ پێشنیار بۆ حكومەتی هەرێم دەكات
خەڵك – بەشی هەواڵ ئەندامێكی ئەنجومەنی نوێنەرانى عيراق لە فڕاكسیۆنی یەكێتی دەڵێت:”مەلەفی نەوت زۆر هەڵدەگرێت و زۆریشی لەسەر نووسراوە، بەڵام...
گەرمیان.. هەوڵێكی سووتاندنی زیندانی گرتن و گواستنەوە شكستی پێهێنرا
خەڵك – بەشی هەواڵ لەگرتن و گواستنەوەی گەرمیان ،ھەوڵی سوتاندنی زیندانەكەیاندا و پۆلیس كۆنتڕۆڵی زیندانەكەی كردووە. ڕائید سلێمان عەزیز بەڕێوەبەری...
ئەمریكا پێداویستی سەربازی ڕەوانەی ڕۆژئاوای كوردستان دەكات
خەڵك – بەشی هەواڵ ڕوانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ ڕایدەگەیەنێت: ئەمریكا پێداویستی سەربازی ڕەوانەی ڕۆژئاوای كوردستان دەكات. ڕوانگەی سوری بۆ...